Przyjęte rozwiązania mają ukrócić te praktyki. Ustawa dotycząca zatorów zmieniła kilkanaście aktów prawnych. Kluczowe przepisy zawarto w zmienionej ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, która od 1 stycznia 2020 r. funkcjonuje jako ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Najważniejsze zmiany dokonane ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych odnoszą się m.in. do:

• zmiany wysokości odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych,
• wprowadzenia maksymalnego terminu zapłaty dla dużych przedsiębiorców, w przypadku gdy wierzycielem jest podmiot z sektora MŚP,
• skrócenia terminów zapłaty, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny lub podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym,
• przyznania Prezesowi UOKiK kompetencji w zakresie nakładania kar pieniężnych za nadmierne opóźnianie się w płatnościach,
• monitorowania stosowanych terminów płatności przez największych dłużników,
• zróżnicowania rekompensaty za koszty odzyskiwania należności,
• wsparcia wierzycieli w dochodzeniu roszczeń,
• uznania nieuzasadnionego wydłużania terminów zapłaty za czyn nieuczciwej konkurencji,
• wprowadzenia tzw. ulgi na złe długi w PIT i w CIT.

Celem nowelizacji uchwalonej w 2022 r. jest wprowadzenie koniecznych usprawnień, których potrzeba ujawniła się w trakcie obowiązywania zmian wprowadzonych nowelizacją ustawy z 2019 r., dostrzeżonych przez Prezesa UOKiK oraz rynek.

Głównym założeniem zmian jest zwiększenie efektywności postępowań Prezesa UOKiK, przede wszystkim poprzez doprecyzowanie przepisów ustawy oraz uproszczenie procedury związanej ze składaniem sprawozdań przez zobowiązane do tego podmioty.

Zmiany odnoszą się m.in. do:

• obowiązku sprawozdawczego, w celu jego uproszczenia, m.in. poprzez zastosowanie wyłączeń podmiotowych i przedmiotowych, wydłużenie terminu na składanie sprawozdań do 30 kwietnia roku następnego, czy doprecyzowanie statusu obowiązanego do złożenia sprawozdania,
• postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, w tym pomijania przy ustalaniu nadmiernego opóźnienia się ze spełnianiem świadczeń i obliczaniu maksymalnej wysokości administracyjnej kary pieniężnej transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej, wprowadzenia tzw. wezwań miękkich, zmiany dotychczasowego modelu obliczania kary oraz wyłączenia stosowania do przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych art. 74 u.o.k.i.k.,
• wprowadzenia obowiązku składania drugiej stronie transakcji handlowej oświadczenia o statusie dużego przedsiębiorcy bez względu na to, czy są oni dłużnikami,
• bezskuteczności zastrzeżenia umownego wyłączającego lub ograniczającego prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności w przeterminowanych transakcjach handlowych, jak i innych postanowień umownych o tym samym celu.

Co do zasady znowelizowane przepisy ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. mają zastosowanie do transakcji handlowych zawartych po 1 stycznia 2020 r., przy czym, przepisy te stosuje się również do transakcji handlowych zawartych przed tym terminem w zakresie:

• transakcji handlowych zawartych przed 1 stycznia 2020 r., w odniesieniu do świadczeń pieniężnych z nich wynikających, które stały się wymagalne po tym dniu,
• ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, które stały się wymagalne po 1 stycznia 2020 r.,
• ustalenia wysokości rekompensaty za dochodzenie należności, która stała się wymagalna po 1 stycznia 2020 r.,
• zastosowania tzw. ulgi na złe długi do transakcji handlowych, w przypadku których termin zapłaty upływa po 31 grudnia 2019 r.

Przepisy dotyczące transakcji handlowych wprowadzone nowelą z dnia 4 listopada 2022 r. obowiązują od 8 grudnia 2022 r. Niemniej, zgodnie z przepisami intertemporalnymi, do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej zastosowanie znajdą przepisy w brzmieniu dotychczasowym, tj. sprzed 8 grudnia 2022 r.

Podobnie w przypadku postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej – zastosowanie znajdą przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, tj. sprzed 8 grudnia 2022 r.

Podstawa prawna: Art. 3 ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych

Transakcja handlowa jest umową zawartą przez strony w związku z ich działalnością gospodarczą, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi.

Stronami transakcji handlowej mogą być jedynie:

• przedsiębiorcy wpisani do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej i rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego,
• przedsiębiorcy z państw członkowskich UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinu oraz Konfederacji Szwajcarskiej,
• oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych,
• osoby wykonujące wolny zawód,
• podmioty wykonujące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
• rolnicy:
  • wynajmujący pokoje, sprzedający posiłki domowe i świadczący w gospodarstwach rolnych inne usługi związane z pobytem turystów,
  • wyrabiający do 100 hektolitrów wina w ciągu roku kalendarzowego,
  • w zakresie sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• koła gospodyń wiejskich, na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich,
• podmioty publiczne,
• podmioty objęte zakresem 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych.

Należy pamiętać, że umowa nie musi być zawarta w formie pisemnej. Transakcje handlowe dotyczą zatem także umów np. w formie zlecenia zamówienia czy odwołania się do ogólnych warunków umów.

Podstawa prawna: Art. 2, art. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Ustawy nie stosuje się w przypadku:

• długów objętych postępowaniami upadłościowymi lub restrukturyzacyjnymi, odpowiednio od dnia ogłoszenia upadłości albo od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego,
• umów, na podstawie których wykonywane są czynności bankowe,
• umów, których stronami są wyłącznie podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych (w rozumieniu przepisów o finansach publicznych).

Podstawa prawna: Art.1 pkt 1 ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych; Art. 3 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Prezes UOKiK stoi na straży przestrzegania zakazu nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych. Prowadzi postępowania, w wyniku których może nałożyć karę pieniężną na przedsiębiorców powodujących największe zatory płatnicze. Kara ta jest instrumentem o charakterze administracyjnym, dyscyplinującym dłużników do terminowego regulowania płatności.

Podstawa prawna: Art.1 pkt 12a ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych; Art. 13v ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych mają na celu pośrednią ochronę przedsiębiorców dotkniętych zatorami płatniczymi poprzez motywowanie dłużników do terminowego regulowania płatności. Prowadzone są przez Prezesa UOKiK, jeżeli posiadane informacje wskazują na wystąpienie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Postępowanie wszczyna się z urzędu, nie na wniosek czy żądanie np. przedsiębiorcy. W wyniku przeprowadzonego postępowania Prezes UOKiK może nałożyć karę pieniężną na nierzetelnego dłużnika.

Postępowanie nie może być prowadzone wobec podmiotów publicznych. Niemniej w sprawach indywidualnych, przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali w terminie zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze cywilnoprawnej, składając powództwo do sądu, lub wykorzystać instrumenty pozasądowego rozstrzygania sporów.

Podstawa prawna: Art. 13b ust. 1 i 2, 13c ust. 1, 2 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Celem oceny będzie w każdym przypadku ustalenie czy i w jakiej części poddane analizie świadczenia pieniężne zostały zapłacone z zastosowaniem faktoringu, która strona transakcji handlowej ponosiła koszty udziału faktora w realizacji płatności oraz w jakim terminie dana płatność została dokonana na rzecz wierzyciela będącego stroną transakcji handlowej. Powyższe ustalenia będą miały na celu  ocenę terminowości (z perspektywy terminów ustalonych umownie) regulowania należności przez dłużników.

Co do zasady, jako zapłacona w terminie (pod warunkiem dokonania płatności w terminie wynikającym z pierwotnej transakcji handlowej i bez naruszenia maksymalnych terminów ustawowych) będzie traktowana płatność dokonana przez faktora działającego z inicjatywy dłużnika bez jednoczesnych obciążeń po stronie wierzyciela.

Z kolei działania faktora z inicjatywy wierzyciela (przy ponoszeniu przez niego obciążeń wynikających z umowy faktoringu przy cesji wierzytelności na rzecz faktora) jako termin dokonanej faktycznie płatności będzie traktowany termin zapłaty należności przez dłużnika na rzecz faktora (który w opisanej sytuacji w wyniku cesji jest nowym wierzycielem).

Uwagi wymagać będzie analiza zapisów umów pod kątem zgodności z prawem powszechnie obowiązującym, w tym w szczególności z ustawą o zapobieganiu nadmiernym opóźnieniom
w transakcjach handlowych celem ustalenia czy w zawieranych umowach nie znajdują się zapisy, które prowadzą do obejścia prawa i pokrzywdzenia strony umowy będącej wierzycielem w zakresie realizacji prawa do otrzymania należności w terminie.