Celem ustawy jest przede wszystkim ograniczenie zatorów płatniczych, powstających na skutek opóźnień w płaceniu kontrahentom. Zatory płatnicze to nagromadzenie zadłużeń przedsiębiorcy, które przechodzą na kolejne powiązane z nim podmioty, powodując utratę płynności finansowej i negatywnie wpływając na całe otoczenie biznesowe. Zatory płatnicze wywołują w gospodarce efekt domina: przedsiębiorcy, którzy nie otrzymują w terminie zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, w konsekwencji nie mają środków na dalsze regulowanie własnych należności wobec swoich kontrahentów, wstrzymują nakłady na inwestycje i wywołują te same problemy u kolejnych podmiotów.

Nieterminowe płatności, jaki i zbyt długie terminy zapłaty, mają negatywny wpływ na płynność finansową przedsiębiorstw i ich rozwój, zwiększają koszty prowadzenia działalności, a w najtrudniejszych sytuacjach mogą prowadzić do upadłości lub likwidacji dotkniętych nimi przedsiębiorców. W konsekwencji są one zagrożeniem nie tylko dla uczciwych przedsiębiorców, ale również poważnym obciążeniem dla gospodarki, spowalniając tempo wzrostu gospodarczego.

Przyjęte rozwiązania mają ukrócić tego typu praktyki. Ustawa dotycząca zatorów zmieniła kilkanaście aktów prawnych. Kluczowe rozwiązania w walce z zatorami płatniczymi zawarto w zmienionej ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, która od 1 stycznia 2020 r. funkcjonuje jako ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernemu opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Najważniejsze zmiany w transakcjach handlowych odnoszą się m.in. do:

• zmiany wysokości odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych,
• wprowadzenia maksymalnego terminu zapłaty dla dużych przedsiębiorców, w przypadku gdy wierzycielem jest podmiot z sektora MŚP,
• skrócenia terminów zapłaty, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny lub podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym,
• przyznania UOKiK kompetencji w zakresie nakładania kar pieniężnych za nadmierne opóźnianie się w płatnościach,
• monitorowania stosowanych terminów płatności przez największych dłużników,
• zróżnicowania rekompensaty za koszty odzyskiwania należności,
• wsparcia wierzycieli w dochodzeniu roszczeń,
• uznania nieuzasadnionego wydłużania terminów zapłaty za czyn nieuczciwej konkurencji,
• wprowadzenia tzw. ulgi na złe długi w PIT i w CIT.

Ustawa wprowadziła zmiany w:

• ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego,
• ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych,
• ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
• ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa,
• ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe,
• ustawie z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
• ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych,
• ustawie z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych,
• ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych,
• ustawie z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw,
• ustawie z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi,
• ustawie z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy.

Co do zasady znowelizowane przepisy ustawy mają zastosowanie do transakcji handlowych zawartych po 1 stycznia 2020 r., przy czym przepisy te stosuje się również do transakcji handlowych zawartych przed tym terminem w zakresie:

• transakcji handlowych zawartych przed 1 stycznia 2020 r., w odniesieniu do świadczeń pieniężnych z nich wynikających, które stały się wymagalne po tym dniu,
• ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, które stały się wymagalne po 1 stycznia 2020 r.,
• ustalenia wysokości rekompensaty za dochodzenie należności, która stała się wymagalna po 1 stycznia 2020 r.,
• zastosowania tzw. ulgi na złe długi do transakcji handlowych, w przypadku których termin zapłaty upływa po 31 grudnia 2019 r.

Transakcja handlowa jest umową, zawartą przez strony w związku z ich działalnością gospodarczą, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi.

Stronami transakcji handlowej mogą być jedynie:

• przedsiębiorcy wpisani do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej i rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego,
• przedsiębiorcy z państw członkowskich UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinu oraz Konfederacji Szwajcarskiej,
• oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych,
• osoby wykonujące wolny zawód,
• podmioty wykonujące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
• rolnicy:

• • wynajmujący pokoje, sprzedający posiłki domowe i świadczący w gospodarstwach rolnych inne usługi związane z pobytem turystów,
  • wyrabiający do 100 hektolitrów wina w ciągu roku kalendarzowego,
  • w zakresie sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,

• koła gospodyń wiejskich, na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich,
• podmioty publiczne,
• podmioty objęte zakresem art. 3 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy Prawo zamówień publicznych.

Należy pamiętać, że umowa nie musi być zawarta w formie pisemnej. Zatem transakcje handlowe dotyczą także umów np. w formie zlecenia zamówienia czy odwołania się do ogólnych warunków umów.

Art. 2, art. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Ustawy nie stosuje się w przypadku:

• długów objętych postępowaniami upadłościowymi lub restrukturyzacyjnymi,
• umów, na podstawie których wykonywane są czynności bankowe,
• umów, których stronami są wyłącznie podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych (w rozumieniu przepisów o finansach publicznych).

Art. 3 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Prezes UOKiK stoi na straży przestrzegania zakazu nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych. Prowadzi postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, w wyniku których może nałożyć administracyjną karę pieniężną na największych przedsiębiorców powodujących zatory płatnicze. Kara pieniężna nakładana na podmioty, które nadmiernie opóźniają się z regulowaniem swoich zobowiązań jest instrumentem o charakterze administracyjnym, dyscyplinującym dłużników do terminowego regulowania płatności.

Art. 13v ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych mają na celu pośrednią ochronę przedsiębiorców dotkniętych zatorami płatniczymi poprzez motywowanie dłużników do terminowego regulowania płatności. Prowadzone są przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jeżeli posiadane informacje wskazują na wystąpienie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Postępowanie wszczyna się z urzędu, nie na wniosek czy żądanie np. przedsiębiorcy. W wyniku przeprowadzonego postępowania Prezes UOKiK może nałożyć karę pieniężną na nierzetelnego dłużnika. Sankcje te nie będą jednak stosowane wobec podmiotów, które same padły ofiarą zatorów. Ponadto postępowanie nie może być prowadzone wobec podmiotów publicznych.

Niemniej w sprawach indywidualnych, przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali w terminie zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze cywilnoprawnej, składając powództwo do sądu, lub wykorzystać instrumenty pozasądowego rozstrzygania sporów.

Art. 13b ust. 1 i 2, 13c ust. 1, 2 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych